Dr. Ahmad Farouk Musa, Pengerusi dan Pengarah, Islamic Renaissance Front | Dr. Mohd Faizal Musa, Felo Penyelidik, Institut Alam dan Tamadun Melayu

Pada era Malaysia Baru, menteri agama yang baru dilantik, Dato’ Mujahid Yusof Rawa, menyatakan bahawa bersetuju dengan dialog terbuka bersama kelompok minoriti Muslim. Tetapi, apa yang beliau maksudkan tersebut setepatnya?

Dihasilkan oleh: Tasha Fusil
Disampaikan oleh: Caroline Oh, Umapagan Ampikaipakan
Transkrip oleh: Saifullah Qamar Bhatti
Terjemahan oleh: Ahmad Muziru Idham
Tag: Edisi petang, Autoriti Agama,Minoriti Agama, LGBT, Politik, Berita,Hal-Ehwal Semasa

Rakaman: https://www.bfm.my/making-way-for-muslim-minorities

Uma:BFM 89.9. Ini adalah edisi petang – Caroline dan Uma bersama dengan anda. Untuk edisi kali ini, terdapat cerita yang lain daripada cerita pada hari ini: Menteri Hal Ehwal Agama Malaysia telah berikrar untuk mendengar pandangan-pandangan daripada minoriti Muslim dan seksual di negara ini. Namun begitu, ikrar tersebut datang dengan sebuah syarat. Datuk Mujahid Yusuf Rawa mengatakan bahawa perkara ini tidak wajar ditafsirkan sebagai sokongan terang-terangan kepada komuniti LGBT, Syiah, ataupun Ahmadiyyah. Kan?

Caroline:Beliau juga menyatakan bahawa kesemua manusia adalah bebas untuk datang dan berbincang dengannya: Dialog membuka ruang kepada kesefahaman. Adakah ini bermakna beliau bersetuju dengan teori-teori yang menyokong idea tersebut? Beliau menghujahkan bahawa ketika Perlembagaan Persekutuan melindungi aspek-aspek hak, kepercayaan, dan amalan komuniti sebegini – namun pengamalannya mungkin tidak diterima oleh Muslim dan sebahagian besar masyarakat Malaysia. Beliau menyatakan bahawa terdapat sebuah persepsi bahawa wujudnya kumpulan-kumpulan dalam kalangan Muslim yang melihat LGBT sebagai sebuah ancaman kepada masyarakat yang menceroboh ke dalam kehidupan normal sebagai Muslim. Maka beliau mengajukan bahawa ia menjadi sebuah isu apabila ia diterjemah atau mengancam ruang awam.

Uma:Maka pada pandangan saya, – dan hal ini mungkin agak bertentangan dengan kepercayaan beliau terhadap perkara tersebut – saya merasakan bahawa pendidikan sepatutnya diberikan kepada mereka yang merasakan diri mereka itu diancam. Maksud saya, mereka adalah orang-orang yang perlu mendidik diri mereka sendiri dan mungkin meluaskan minda mereka untuk memahami apa yang sedang berlaku. Kan? Dengan apa yang telah diperkatakan, maka perkara ini dilihat seperti selangkah ke arah hala tuju yang benar kerana sekarang kita mempunyai seorang menteri yang sudi untuk duduk dan berbincang dengan mereka. Perkara ini merupakan sesuatu yang baru untuk iklim politik di negara kita.

Caroline:Baiklah. Saya rasa pandangan kamu tersebut adalah benar. Jadi, penting sekali untuk difahami bahawa beliau mengiktiraf Perlembagaan Persekutuan yang melindungi hak-hak minoriti-minoriti sebegini. Dialog akan membuka ruang kepada kesefahaman yang lebih luas. Beliau sudi untuk berdiskusi sekalipun beliau tidak menyokong tuntutan tersebut. Penting sekali untuk mendirikan peraturan-peraturan asas daripada awal – saya fikir – sekiranya kamu mampu. Tetapi, di sana terdapat kesukaran-kesukaran praktikal seperti contoh yang disampaikan oleh beliau mengenai penggunaan alkohol. Jadi, dilaporkan bahawa beliau menyatakan minum arak dalam kalangan Muslim adalah haram sebagai contoh, tetapi kita tidak dapat mengawal manusia yang melakukannya secara sembunyi-sembunyi. Tetapi apabila kamu meminumnya di tempat awam, kamu mencabar perkara ini, kamu cabar sistem tersebut, ia bertentangan dengan agama saya; dan apabila bertentangan dengan agama saya, maka ia telah menjadi sebuah isu. Jadi, ia adalah sebuah pentafsiran terhadap isu tersebut dalam sebuah cara yang sangat literal kerana saya berpandangan bahawa dengan isu seperti ini dan isu-isu yang lain, apa yang merupakan sebuah dosa mungkin tidak semestinya menjadi sebuah jenayah. Dan, seperti yang dikatakannya bahawa sekiranya kamu minum arak di rumah, kita tidak mampu mengawalnya namun sekiranya kamu minum di tempat awam, kita mampu mengawalnya dan boleh dikenakan hukuman. Tetapi, sekiranya kamu kembali kepada Perlembagaan, maka adakah ia membenarkan penguatkuasaan kesolehan?

Uma:Ya, justeru penguatkuasaan kesolehan merupakan sebuah persoalan. Tetapi terdapat juga isu lain yang berlaku apabila ia telah mewujudkan – saya agak – sebuah “double standard” yang salah, bukan? Disebabkan kamu tidak mengawal perkara-perkara yang berlaku secara tersembunyi, kamu mengatakan bahawa kamu boleh melakukan apa-apa sahaja yang kamu mahu di tempat tersembunyi, tetapi kamu tidak boleh melakukannya di tempat awam. Maka, kemudiannya ia mencipta sebuah masyarakat dan sebuah komuniti yang sentiasa ganjil dan bercanggah dengan orang lain dan dengan dirinya sendiri.

Caroline:Baiklah, saya berpandangan bahawa keganjilan-keganjilan tersebut wujud disebabkan saya fikir ia adalah adil untuk mengatakan bahawa masyarakat tidak mencapai sebuah persepakatan terhadap isu-isu sebegini. Saya fikir ianya juga adalah tepat untuk menyatakan bahawa ia adalah sebuah isu bagi sesetengah perkara juga adalah betul. Tetapi, terdapat juga isu tentang bagaimana praktikalnya untuk membiarkan sensitiviti-sensitiviti sebegini menentukan perkara tersebut. Sebab, sekiranya kamu memikirkan mengenai usaha kita di pentas antarabangsa, kita mempunyai seorang Menteri Luar Negeri yang baharu yang baru sahaja pada akhir-akhir ini berikrar untuk menggesa kepada pengesahan terhadap enam konvensyen hak asasi manusia antarabangsa. Dan saya andaikan bahawa idea-idea untuk bertindak berdasarkan piawaian universal juga adalah demi hak asasi manusia. Maka, penderitaan yang dialami oleh kelompok minoriti agama dan seksual adalah benar-benar bertentangan dengan hak asasi manusia. Jadi, bagaimana ia dapat disimpulkan?

Uma:Terdapat juga sebuah gagasan tambahan yang orang selalu lupa untuk bawakan, iaitu negara kita bukannya mengamalkan sebuah sistem teokrasi. Kita masih merupakan sebuah negara demokrasi. Kita masih – berdasarkan sebahagian besar Perlembagaan Persekutuan – merupakan sebuah negara sekular dan inilah perdebatan yang kita perlu sentiasa lakukan dan diskusikan, khususnya daripada kelompok-kelompok yang dilihat menggesa kita ke arah hala tuju yang bertentangan.

Caroline.Benar, saya berpandangan bahawa sekiranya kita cuma menuju kepada definisi yang literal dan jumud, ia akan membawa kepada wilayah yang sukar.

Uma:Benar, ia adalah wilayah yang amat sukar. Tetapi untuk membantu kita mengemudi wilayah tersebut, kita akan berbicara dengan Dr. Ahmad Farouk Musa – Pengerusi dan Pengarah Islamic Renaissance Front. Farouk, berbanyak terima kasih atas kesudian anda untuk menyertai program kami ini. Sekadar yang anda tahu, adakah Mujahid Menteri Hal Ehwal Agama pertama yang secara terbuka mengumumkan bahawa beliau terbuka untuk berdialog dengan minoriti-minoriti Muslim.

Dr. Farouk:Ya. Sekadar apa yang saya tahu, maka saya percaya bahawa ini adalah kali pertama seorang menteri agama bercakap mengenainya – mengenai golongan minoriti – sama ada minoriti agama dan juga minoriti seksual.

Caroline: Baik. Apakah usaha-usaha yang telah dilakukan pada sebelum ini untuk membangunkan ruang berdialog dengan jabatan agama bagi Pejabat Perdana Menteri?

Dr. Farouk:Saya berpandangan bahawa mereka tidak langsung melakukan sebarang usaha untuk perkara tersebut. Sekadar apa yang saya perhatikan, mereka akan melakukan apa jua perkara yang bersifat sehala yang mereka inginkan dan kemudiannya mereka pasti akan menampilkan sebuah keputusan ataupun sesuatu yang seperti itu. Antaranya adalah seperti melabelkan Syiah, liberal, gay ataupun homoksesual sebagai sesat, sebagai ancaman kepada negara, dan sebagainya. Jadi, saya tidak fikir bahawa mereka melakukan sebarang usaha untuk perkara tersebut sama sekali. Kenyataannya – sebagai perbandingan yang lebih jelas lagi – beberapa buah buku kami telah diharamkan dan mereka langsung tidak cuba untuk berurusan dengan pihak kami. Mereka cuma sekadar mendatangkan keputusan yang seperti itu yang ditentukan oleh mereka sendiri. Apabila peguam kami menulis surat kepada mereka, Menteri Dalam Negeri pada waktu itu, Zahid Hamidi, beliau membalas surat tersebut dan beliau memberitahu bahawa keputusannya itu adalah berdasarkan cadangan-cadangan yang telah dibuat oleh JAKIM. Jadi, kamu tahu, Menteri Dalam Negeri membuat keputusannya berdasarkan kepada percadangan JAKIM dan langsung tidak ada sebarang dialog mahupun perbincangan dengan pihak kami.

Uma:Kita masih pada fasa awal lagi, tetapi apakah kesan yang anda rasakan akan berlaku dalam masyarakat apabila Mujahid memanjangkan jemputan untuk berdialog ini kepada semua pihak daripada komuniti Muslim?

Dr. Farouk:Secara jujurnya, saya mengenali Mujahid secara peribadi. Pada dasarnya, beliau adalah rakan saya dan merupakan junior saya di Penang Free School. Saya sudah lama mengenalinya. Maka, saya percaya kepada keikhlasannya. Saya menghubunginya pada baru-baru ini apabila semalam terdapat sebuah artikel oleh salah seorang Felo daripada YaPEIM yang secara dasarnya mengucapkan perkara yang sama seperti yang diucapkan oleh rejim sebelum ini mengenai Syiah adalah sesat dan sebagainya. Saya mengatakan bahawa saya tidak merasakan yang perkara ini akan berlaku dalam Kerajaan baharu pada hari ini. Beliau membalas kepada saya dan mengatakan bahawa, “Hmmm, saya belum lagi menyentuh YaPEIM.” (ketawa). Jadi, ya, itulah situasinya. Saya percaya dengan keikhlasannya dalam usaha untuk menyelesaikan isu ini.

Caroline:Baik. Jadi, beliau agak pantas mengatakan bahawa, walaupun beliau terbuka kepada dialog, ini tidak bermakna bahawa beliau secara jelas menerima teori-teori ataupun menyokong idea-idea mereka tersebut. Adakah mungkin terdapat sebuah elemen pengurusan persepsi awam dalam pandangannya itu? Pada pandangan kamu, kenapa penting baginya untuk menegaskan perkara tersebut?

Dr. Farouk:Saya secara peribadinya berpandangan bahawa beliau perlu bersikap profesional dengan kenyataannya tersebut. Beliau perlu melakukannya kerana perkara ini merupakan sebuah isu yang sangat sensitif. Sama ada kamu menyukainya ataupun tidak, akan wujud tindak balas negatif daripada masyarakat terhadap perkara ini. Dan seperti yang kamu tahu, beliau telah disingkirkan daripada PAS sebelum ini kerana beliau dilabelkan sebagai seorang “liberal”. Sememangnya label itu masih wujud ke atas dirinya – bukan disebabkan orang masih percaya dengan label ini ataupun sesuatu yang sepertinya. Jadi, beliau perlu bersikap profesional dengan kenyataannya tersebut dan saya berpandangan bahawa beliau telah pun melakukannya.

Uma:Jadi, hidup di dalam sebuah negara yang bermajoriti Muslim kelihatannya wujud beberapa batasan terhadap apa yang dapat dilakukan untuk mengembangkan hak-hak LGBT Muslim di Malaysia. Tetapi apakah asas-asas yang benar-benar perlu dibincangkan dan dipersetujui terhadapnya?

Dr. Farouk:Saya percaya bahawa perkara ini merupakan salah satu daripada isu-isu yang paling sensitif dihadapi oleh Muslim. Tetapi, sama ada kita suka ataupun tidak, hampir kesemua agama di dunia ini seperti Hindu, Buddha, Yahudi, ataupun Kristian mengharamkan homoseksualiti. Persoalannya bukanlah sama ada kita bersetuju ataupun tidak dengan teks-teks agama yang merupakan kepercayaan dan keyakinan individu. Tetapi, apa yang perlu dipersoalkan adalah untuk menentukan apakah sikap terbaik dalam masyarakat yang kita tinggal bersama ini. Kita mesti mengelak daripada menghentam dan menolak individu ataupun homoseksual. Dan, saya merasakan bahawa kita dibolehkan untuk tidak bersetuju dengan tingkah laku seseorang. Tetapi, kita mesti menghormati orang tersebut sebagai seorang individu. Dan, sekiranya orang tersebut terlibat dengan amalan homoseksual, saya tidak merasakan bahawa sesiapa sahaja mempunyai hak untuk mengeluarkannya daripada Islam. Perkara itulah yang perlu kita tegaskan sekarang.

Saya percaya bahawa sesetengah orang merasakan bahawa mereka mempunyai tapak moral yang tinggi. Saya tidak merasakan bahawa kita akan mampu untuk menyelesaikan masalah ini kecuali kita menghormati seseorang itu sebagai seorang individu. Kita perlu menerima bahawa manusia adalah berbeza. Malahan dalam Islam itu sendiri terdapat banyak mazhab. Kita sedang hidup dalam sebuah era Malaysia baru. Kita tidak boleh menjadi seperti rejim lama, di mana hanya terdapat satu tafsiran Islam, iaitulah tafsiran JAKIM. Setiap daripada kita tidak boleh melakukan perkara tersebut kerana kita semua secara asasnya adalah hamba kepada Tuhan. Maka bukan sekali-kali tugas JAKIM untuk memberi jawapan kepada kita. Kita sebagai individu perlu menjawab kepada Tuhan sendiri. Jadi, ia terpulang kepada keyakinan kalian. Dan, saya berpandangan bahawa kita perlu bersikap konsisten dalam aspek ini.

Caroline:Baik. Perkara lain yang turut menjadi kebimbangan adalah laporan mengenai percambahan ekstremisme dan ajaran-ajaran sesat di negara ini. Adakah perkara ini berada di bawah bidang kuasa Mujahid?

Dr. Farouk:Saya merasakan bahawa perkara tersebut bukan berada di bawah bidang kuasanya. Perkara tersebut adalah di bawah bidang kuasa Menteri Hal-Ehwal Dalam Negeri. Sekarang, apa yang dapat kita lakukan secara asasnya adalah untuk menjelaskan bahawa Islam merupakan agama keamanan dan bukannya untuk kembali kepada idea-idea lama seperti wasatiyahdan apa-apa jua mengenainya, kerana istilah-istilah tersebut adalah sangat menarik pada terminologinya, tetapi ia tidak benar-benar menggambarkan intipatinya. Seseorang yang mengajarkan tentang wasatiyahuntuk kesederhanaan, tetapi dalam contoh yang lain dia juga yang mengatakan bahawa kita perlu menyamai ISIS. Ia adalah kontradiksi yang total. Saya berpandangan bahawa ia adalah sesuatu yang tidak wajar. Perkara yang perlu dilakukan sekarang adalah untuk menjelaskan kepada orang lain bahawa Islam merupakan sebuah agama yang toleran dan Islam boleh menerima kepelbagaian. Itulah perkara yang paling penting bagi membolehkan semua orang untuk menerima kepelbagaian.

Uma:Pada pandangan anda, apakah hala tuju yang perlu diambil oleh Kerajaan baru untuk mempromosi idea sebegini bahawa Islam sememangnya sebuah agama yang toleran?

Dr. Farouk:Saya berpandangan bahawa perkara paling penting adalah untuk membenarkan kebebasan. Sementara orang menghormati Kristian, Buddha, dan Hindu, namun pada kenyataannya, mereka tidak menghormati beberapa sekte minoriti dalam Islam itu sendiri seperti Wahhabi, Syiah, ataupun Ahmadiyyah. Jadi, itulah permasalahannya yang sebenar. Permasalahan yang sebenar adalah dalam Islam itu sendiri. Sekiranya kamu bercakap mengenai kebebasan berkeyakinan (freedom of conscience) dan kebebasan beragama (freedom of religion), ia mesti adalah kebebasan untuk percaya dengan apa yang kita percaya. Saya percaya bahawa keimanan merupakan sesuatu yang bersifat peribadi. Dan sesuatu yang peribadi sepatutnya hanyalah urusan antara kamu dan Tuhan sahaja. Saya berpandangan bahawa negara tidak mempunyai sebarang perundangan dalam apa jua cara sekalipun untuk memaksa pentafsiran mereka mengenai keimanan terhadap orang lain. Itulah perkara yang paling penting bagi kebebasan beragama. Seperti yang sebutkan banyak kali pada sebelum ini, keimanan dicipta daripada hakikat dan zat yang sama seperti cinta. Kamu tidak boleh memaksakan keimanan seperti mana kamu tidak boleh memaksakan cinta kerana ia diciptakan daripada hakikat dan zat yang sama.

Uma:Pandangan yang sangat bagus, Farouk. Terima kasih atas perkongsian pandangan anda tersebut. Beliau ialah Dato’ Dr. Ahmad Farouk Musa, Pengerusi dan Pengarah Islamic Renaissance Front dengan pandangannya terhadap jemputan Menteri Hal Ehwal Agama untuk berdialog dengan minoriti Muslim di Malaysia. Sekarang, kita juga mendapatkan Dr. Mohd Faizal Musa, felo penyelidik di Institut Alam dan Tamadun Melayu (ATMA) untuk memberikan pandangannya. Faizal, terima kasih kerana sudi menunggu di atas talian. Apakah pandangan kamu daripada kenyataan yang dibuat oleh Menteri Hal Ehwal Agama kita, di mana beliau membuka ruang kepada dialog dengan kelompok minoriti agama? Bolehkah kita mengambil sikap optimistik secara berhati-hati?

Dr. Faizal:Saya tidak pasti terhadap apa yang beliau maksudkan dengan membuka ruang berdialog dengan kelompok minoriti agama. Ia adalah sukar kerana, sebagai contoh, ia adalah sebuah ancaman kepada mereka untuk Syiah membuat pengakuan mereka sendiri. Kamu tidak dibenarkan untuk mengisytiharkan diri sebagai seorang Syiah kerana sekiranya kamu mengiktiraf di kamu sebagai seorang Syiah, ia bermakna kamu sebenarnya mengakui bahawa kamu sedang melakukan sebuah jenayah Syiah, kerana ia termaktub di bawah enakmen di setiap negeri. Menjadi Syiah adalah menjadi seseorang yang sesat dan juga bertentangan dengan fatwa. Semua negeri telah menggazetkan fatwa bahawa Syiah adalah sesat. Itulah poin pertama saya. Kedua, perkara ini adalah agak positif, tetapi, saya tidak pasti sama ada ia akan dilakukan di mana-mana ataupun tidak jika kembali kepada poin pertama saya. Sekiranya menteri mempunyai sebuah mesyuarat tertutup dengan kelompok minoriti agama seperti Syiah dan Ahmadiyyah, saya berpandangan bahawa perkara ini adalah sesuatu yang perlu dipertimbangkan sebagai sesuatu yang strategik buat mereka.

Caroline:Baik. Dan, apakah pandangan kamu tentang cabaran terbesar bagi menteri pada hari ini? Maksud saya, beliau telah memberitahu bahawa semua 14 agensi Islam di negara ini akan mengalami penstrukturan semula organisasi. Ada sebarang pandangan tentang bagaimana beliau dapat melakukannya dengan cara yang terbaik dan diterima?

Dr. Faizal:Pertama sekali, saya berpandangan bahawa cabaran pertamanya adalah beliau perlu mereformasi institusi fatwa. Beliau perlu merubah institusi Islam dan mula melihat kepada kejumudan mereka. Maksud saya, sejak daripada pentadbiran yang lepas, Malaysia sebenarnya menganuti Islam yang berjalur keras. Hal ini merupakan sesuatu yang buruk kerana kita telah diancam dengan begitu teruk. Di UPR, terdapat sebuah semakan berkredit pada 4 tahun lepas, dan kita sedang berhadapan dengan lingkaran semakan universiti yang lain pada tahun ini. Jadi, saya berpandangan bahawa beliau perlu membantu untuk mereformasi dan membawa gambaran yang baik mengenai Islam. Saya berpandangan bahawa inilah cabaran pertama yang beliau perlu atasi dan ia adalah sesuatu yang sangat sukar, kerana di luar sana terdapat banyak kepelbagaian yang wujud. Sebarang perkara yang kamu lakukan untuk mereformasi Islam akan mengalami serangan; beliau akan dikritik dan didakwa sebagai serangan terhadap Islam ataupun Muslim dan bangsa Melayu. Jadi, inilah yang saya fikirkan sebagai cabaran terbesar untuknya.

Uma:Sekarang, tetamu kita sebelum ini iaitu Ahmad Farouk Musa menyeru kepada Kerajaan baru untuk mengambil sebuah pendirian yang kuat terhadap toleransi beragama. Apakah reformasi lain yang kamu pertimbangkan sebagai progresif?

Dr. Faizal:Bukan sekadar progresif, kerana “progresif” adalah menjadi toleran. Menjadi toleran adalah tidak mencukupi untuk negara ini. Kerana toleran masih merupakan sebuah perkataan yang negatif. Ia adalah sesuatu yang seperti, “Saya boleh bertoleransi dengan kamu, walaupun saya tidak menyukai kamu”. Apa yang perlu kita lakukan adalah kita perlu duduk dan berbincang serta memahami antara satu sama lain. Dan perkara inilah yang tidak berlaku sejak daripada awal lagi. Bagi saya, Mujahid perlu memulakan perkara ini. Di sana sentiasa adanya garis panduan dalam hak asasi manusia, sebagai contoh, Rabat Plan of Actiondalam langkah bagaimana untuk menentukan sama ada ianya adalah sebuah ucapan kebencian (hate speech) ataupun tidak. Ataupun, adakah ianya adalah sebuah pengucapan bebas (free speech)? Jadi, kita mempunyai garis panduan dalam hak asasi manusia dan perjanjian kita. Perkara inilah yang saya fikir perlu dilakukan oleh Mujahid dan beliau perlu – pada pandangan saya – bekerja dengan Menteri Luar Negeri kerana saya rasa Menteri Luar Negeri telah menyatakan bahawa Malaysia akan mengesahkan beberapa konvensyen. Maka, perkara ini adalah penting khususnya ICERD dan ICCPR akan mengiktiraf agama dan minoriti yang lain, sama ada ia bersifat keagamaan mahupun seksual.

Uma: Terima kasih Faizal atas pandangan yang penting tersebut. Itulah Dr. Mohd Faizal Musa, Felo Penyelidik di Institut Alam Dan Tamadun Melayu, Universiti Kebangsaan Malaysia.

-TAMMAT-